La internacia puntribunalo
Nova institucio je protekto de la homaj rajtoj en la tuta mondo

Ĝi naskiĝis en Romo kaj konsistigas verŝajne la unuan paŝon en la direkton al la fino de perfortaĵoj kaj kruelaĵoj plenumitaj dum la armitaj konfliktoj. Honorinda kompromiso. Jen la rezulto de la roma Konferenco de Unuiĝintaj Nacioj, por la starigo de konstanta Internacia Pun-Tribunalo. La Konferenco finiĝis la 18an de julio 1998, post kvin semajnoj da densaj debatoj kaj lacigaj intertraktoj. La fina malneto de la Statuto, kiu baziĝas sur propono Kirch (estro de la kanada delegacio kaj de la komitato por gvidado de la Asembleo de la Ŝtatoj) estis aprobita de la plena Asembleo per 120 voĉoj por, 7 kontraŭaj kaj 21 sindetenoj. La "ne" plej okulpfrapaj estis tiuj de Usono, Ĉinio, Hindio kaj Izraelo. Usono aparte ne sukcesis unuarangigi sian vidpunkton, nek pri la krimo de agresado (Usono ne volis ke ĝi estu kompetenteco de la Kortumo) nek pri la rolo de la Sekurec-Konsilio, kiu laŭ la usonanoj devis stari kiel organo de defendo kaj supervido de la agado de la Kortumo. Oni aprobis tamen normon laŭ kiu la Sekurec-Konsilio de UN povos bloki, per propra unuanima decido, la esplorojn de la Kortumo dum 12 monatoj, kun ebleco plilongigi senlime la blokon. Tio estigis ĉe kelkaj zorgojn pri la sendependo kaj nepartianeco de la Kortumo. Krome, dank' al aprobita opcio-ebleco, la Ŝtatoj kiuj subskribis la Statuton povos eviti jurisdikcion de la Kortumo rilate al milit-krimoj dum 7 jaroj. Tio signifas, ke se Ŝtato farus unu aŭ pli internaciajn krimojn, ĝi povus, pere de simpla deklaro per kiu ĝi ne akceptas la jurisdikcion de la Kortumo, facile eviti la internacian justicon.

Ankaŭ por la problemo de la konsento de la Ŝtatoj je la agado de la Prokuroro de la Kortumo oni adoptis "malfortan" solvon, kompare kun tiu de la universala jurisdikcio de la Tribunalo super ĉiuj internaciaj krimoj, solvo proponita komence de Germanio kaj subtenata de aliaj landoj akcelantoj de Pun-Kortumo tute memstara. Fakte, la franca delegacio sukcesis atingi je la fino de la intertraktoj ankaŭ la levon de la korea propono (kiu preskribis la konsenton de unu sola Ŝtato koncernata de la juĝesploroj, eventuale ankaŭ de la Ŝtato sur kies teritorio estis plenumita la krimo, por ke oni povu startigi juĝesploron). La Prokuroro povos agi nur post la konsento de la Ŝtato de nacieco aŭ de la Ŝtato kie estas enkarcerigita la akuzito. La celo de ĉi tiu postulita kondiĉo, tre dezirata de Belgio kaj de la grupo de arabaj landoj, estas la intenco forpreni siajn civitanojn, kaj ĉefe siajn armeanojn, de la jurisdikcio de la Pun-Tribunalo.

La pozitivaj noviĝoj enkondukitaj de la Statuto de la Pun-Kortumo en la sistemon de la internacia pun-juro, estas la ekzisto de sendependa Prokuroro (kiu agas, sekve, meminiciate kaj ne nur post peto de la Sekurec-Konsilio) kaj la kompetenteco de la Internacia Pun-Kortumo ne nur pri genocido kaj milit-krimoj, sed ankaŭ pri kelkaj krimoj kontraŭ la homaro kaj pri la krimo de internacia agreso. Male, koncerne la krimojn kontraŭ la infanaro (kiel la trud-enarmeigo de neplenkreskuloj en ŝtata armeo) kaj la krimojn el seksa speco (kiel trud-gravediĝoj) oni ne sukcesis, malgraŭ la ĉi-cela aktivado de neregistaraj organizaĵoj, enirigi ilin en la kategorion de la krimoj kontraŭ la homaro. Tio signifas, ke la krimoj kontraŭ virinoj kaj kontraŭ infanoj estos puneblaj de la Kortumo nur kiam temos pri krimoj realigitaj vastskale dum internacia konflikto kaj ne kiam ili konsistigas izolitajn agojn de perforto aŭ ĉiuokaze kiam ili estas plenumitaj dum interna milito.

Laŭ kelkaj komentistoj, alia elreviga aspekto de la Statuto estas la ne-enlistigo (inter la prijuĝendaj krimoj) de la krimoj ligitaj kun la internacia komercado de armiloj kaj toksikaj drogoj, nek de la krimoj kontraŭ la homaro plenumitaj de multnaciaj industrioj en pluraj mondolandoj (ekz. ekspluatado de la laboro de neplenkreskuloj kaj la malrespekto de la homaj rajtoj de la laboristoj). Ĝuste pro ĉi tiuj malinkludoj, plejmulto de la aktivuloj kaj observantoj de la koalicio de preskaŭ 260 neregistaraj organizaĵoj deklaris sin ne kontentaj. Tamen kelkaj deklaris, ke estas pli bone havi neperfektan Tribunalon ol nenian tribunalon. Pierre Sané, ĝenerala sekretario de Amnestio Internacia, post senafekta deklaro, ke la Tribunalo estas kiel malsana infano, kaj ke oni devos fari ĉion eblan por helpi lin resaniĝi, tamen substrekis ke pli gravas kiom da vivoj oni sukcesos savi. Do, la optimistoj konfidas je la preventa agado kaj je la historia rolo kiun la Tribunalo devas plenumi sur la internacia scenejo.

La Kortumo, kies sidejo estas en Hago, agas surbaze de la principo de komplementeco, nome, kiam Ŝtato ne kapablas juĝprocesi krimon el tiuj enlistigitaj en la Statuto. La Kortumo konsistas el 18 juĝistoj elektitaj por 9-jara ofico kaj ili laboras "sub la kontrolo" de la ĝenerala Asembleo de la reprezentantoj de la Ŝtatoj-membroj. Oni jam havis la unuan verdikton, post 20-monata proceso. Temis pri kondamno de du bosniaj islamanoj kaj de akuzito, kroato. Oni kulpigis ĉiujn pro krimoj de 1992 kontraŭ serbiaj civitanoj en Bosnio. La verdikto, ŝajne, ĉesigis la policajn esplorojn pri la masakro kaj torturoj okazintaj en koncentrejo de Celebici en 1992.